رودخانه دز:

رودخانه دز از ارتفاعات جنوب غربی اراک ،بروجرد،الیگودرز وکوههای بلند بختیاری سرچشمه گرفته وسهم عمده ای در تشکیل یکی از پر آب ترین رودخانه های ایران یعنی کارون دارد.

این رودخانه از دو شاخه اصلی به نام سزار وبختیاری تشکیل شده است:

 رود سزار: در شمالی ترین قسمت حوزة دز جریان داردواز سه شاخة ماربره ،تیره وسبزه تشکیل یافته است.رودخانه ماربره از بهم پیوستن آبراهه های متعدد واز جمله رودخانه ازنا در منطقة الیگودرز تشکیل شده ودر جهت غرب به طرف شهر دورود جریان می یابد.رودخانه تیره نیز از شاخه های فرعی گله رود ،سیلاخور،آبسرده وبیاتون تشکیل شده وسرچشمة آن از دامنه های مشرف به شرق زاگرس در جنوب منطقه بروجرد  می باشد که در جهت شرق به سمت دورود جریان یافته ودر این محل دو رودخانه بهم می پیوندند.رودخانه سبزه هم از دامنه های جنوبی وغربی اشترانکوه سرچشمه گرفته ودر ۲۰ کیلومتری جنوب دورود به آنها متصل ومجموع آنها رود سزار نامیده می شود .در حدود ۲۵ کیلومتری جنوب غربی این محل رود واسک وبه فاصلة کمی ،رود زار از ساحل چپ به رود سزار پیوسته وباز در جهت جنوب غربی جریان می یابد.رودخانه کوچک سرخاب نیز با سرچشمة ارتفاعات جنوب خرم آباد از ساحل راست به سزار متصل می شود .رودخانه سزار پس از دریافت جریان شاخة سرخاب به سمت جنوب و جنوب شرقی پیچیده وبه رودخانة بختیاری ملحق می شود.

رود بختیاری: رود بختیاری از ارتفاعات ودامنه های شرقی اشترانکوه سرچشمه گرفته ودر ابتدا به نام رود دره دایی در جهت عمومی شمال غرب به جنوب شرق جریان یافته وپس از اتصال با رودخانه گلستان که از فلات مرتفع جنوب الیگودرز سرچشمه می گیرد به جهت جنوب متمایل شده وبا رود وهرگان که از جنوب شرق به شمال غرب جریان دارد یکی می شود.با دریافت آب شاخه های کوچک تر ،رودخانه به سمت مغرب تغییر جهت داده و دراین بخش به نام زالکی نامیده می شود.سپس با شاخة نسبتاً بزرگی که از شمال به آن می پیوندد،جمع شده وبه رود سزار می ریزد.

رودخانه دز پس از عبور از تنگ پنج ،تنگ هفت و تله زنگ وپشت سر گذاشتن دریاچه سد دز ،از تنگه باریک وعمیق کنگلومرای سازند بختیاری عبور کرده ودر قلعه مختار واقع در شمال شهرستان دزفول وارد جلگه خوزستان می شود.رودخانه دز با عبور از شهرستان دزفول و سپس طی مسافتی پر وپیج خم به طول تقریبی ۱۸۶ کیلومتر در بند قیر با رودخانه های شطیط یا دجیل وگرگر یکی شده وکارون را تشکیل می دهد که به سمت اهواز می رود.



سیلاب های رودخانه دز

آمار دقیقی از سیلاب های مهیب رودخانه دز در سالهای پیش ار آمار برداری رسمی وجود ندارد ولی در کتب تاریخی منطقه ،اشاراتی به خشکسالی ها وزیانهای آن شده است .در حدود سالهای۱۲۶۴ ،۱۲۹۲،۱۳۰۲ و۱۳۴۸شمسی سیلابهای عظیمی بوقوع پیوسته که سیلاب مربوط به سال ۱۳۰۲ می توانسته بزرگترین سیلاب یاد شده در دزفول و اهواز باشد واحتمالاًَ تخریب پل قدیم وتاریخی دزفول توسط  رخداد همین سیلاب سهمگین بوده است همچنین برطبق بعضی از منابع تاریخی از جمله مرآت البلدان در سال ۱۲۶۸ هجری قمری باران  سختی می بارد بنحوی که در روزنامه وقایع اتقاقیه  که که بسیاری از خانه ها در اثر سیلاب ویران می شود.  اما کمترین مقدار بارش می توانسته مربوط به سال ۱۳۳۹ و۱۳۴۳ شمسی باشد که متوسط سالیانه دبی رودخانه در این سالها بترتیب ۱۲۹ و۱۵۷ متر مکعب ثبت گردیده است.سیلابها معمولاً بین ماههای آذر واردیبهشت اتفاق می افتد وبیشترین احتمال ماکزیمم سیل مربوط به ماههای دی تا فروردین می باشد.


از تاریخ ۱۸ آبان ۱۳۴۸ امور ساختمانی دز فعالیت های ساختمان شبکه آبیاری دز تحت واحد مستقلی جدا از طرح آبیاری دز را ادامه داد وسرانجام کل طرح آبیاری دز در آذر ماه ۱۳۵۶به بهره برداری رسید.برای توزیع آب از ساختمانهای آبی متعددی در شبکه استفاده شداز جمله سد تنظیمی وسد انحرافی جهت تنظیم وانحراف آب ،سیفون معکوس جهت عبور کانال از مسیل ها ،پارشال فلوم وسرریز(اندازه گیری جریان) وتلمبه خانه هاو... که  در واقع شبیه به یک آزمایشگاه هیدرولیکی عمل می کنند بنحوی که این ویژگیهای منحصر بفرد این شبکه را بعنوان یکی از شبکه های آبیاری مدرن کشور مطرح کرده است و سالانه دانشجویان رشته های تخصصی مرتبط، بازدید از این شبکه گراسنگ را ضروری تلقی می کنند.

حدود جغرافیایی شبکه

اراضی شبکه آبیاری دز از سمت شمال به تپه ماهورهای شمالی دزفول و از مشرق به رودخانه شور (گلال کهنک ) و از جنوب به اراضی  هفت تپه و رودخانه  شاوور و از  مغرب  به  رودخانه کرخه محدود میگردد و شهرهای دزفول ، اندیمشک و شوش در محدوده اراضی شبکه قرار دارند.                                                           

رودخانه های دز و شاوور ، راه آهن سراسری و جاده تهران  - خرمشهر و همچنین دو  مسیل بالارود و سیاه منصور نیز از شبکه می گذرند.





محصولات زراعی پیشنهادی مشاور طراح شبکه ودلایل توجیهی آن



۱-    چغندر قند در سطح ۲۰ هزار هکتار برای تامین مصرف داخلی قند،ملاس،خوراک دام همزمان با ساخت کارخانه قند دزفول واهواز)

۲-    یونجه به منظور جبران پروتئین ،غذای دام در منطقه وسپس صادرات به صورت هیدارته

۳-    مایلو به منظور تامین علوفه دام

۴-    آفتابگردان جهت کاهش واردات روغن

۵-    گندم جهت کاهش واردات

۶-    انگور برای سرمایه گذاری سودمند صادراتی ومصرف داخلی 





سد تنظیمی

این سد در ۵/۴ کیلومتری شمال پل قدیم دزفول به منظور کنترل و تنظیم مجدد آب خروجی از سد مخزنی دز و تامین آب ورودی به شبکه بر مبنای ۲۰۰ متر مکعب بر ثانیه در شبانه روز و عبور جریان سیلابی معادل ۶۰۰۰ متر مکعب بر ثانیه طراحی شده است.

وسعت دریاچه آن ۳۳۱ هکتار و حجم مخزن آن ۱۴ میلیون متر مکعب در ارتفاع ۱۳۵.۲ متر نسبت به سطح دریای آزاد میباشد طول آن ۱۳۶ متر و ارتفاع آن ۲۰ متر است و دارای یک دریچه تخلیه رسوب  جهت عبور جریان حداکثر ۵۵۱ متر مکعب بر ثانیه و تعداد ۶ دریچه سرریز برای عبور سیلابها  که هر کدام برای عبور جریان حداکثر ۷۴۶ متر مکعب بر ثانیه طراحی گردیده است .

سد انحرافی

  این سد بتنی در ۶ کیلومتری پایین دست سد تنظیمی با طول ۳۹۴ متر و ارتفاع ۴ متر به منظور هدایت آب مورد نیاز کانالهای اصلی مناطق شرق و غرب رودخانه دز و برای عبور جریان سیلابی معادل ۶۰۰۰ متر مکعب بر ثانیه طراحی گردیده است.

 

گردآوری شده از: http://www.dezco.ir/